Llika – alfabeto Kichwa

LLIKA – Alfabeto kichwa

BAJAR EN PDF ->Mushuk Muyu Basico – capitulo 1 – Llika

Kichwa shimika nawpa pachakunapika mana killkashkachu karka -shinallatak sapan llaktapi chikansami karka.   Wakin  shimi- taripakkuna, shimi-yachayukkunapash,  shimimanta llamkakuymantami shukllayashka killkanataka chariyta ushashkanchik. Kay llamkaykunataka  tawka tantanakuypa, shinallatak Ishkay Shimi-kawsay Kamana Ukumantapashmi (DINEIB), CONAIEpash kichwapi shuk killkanasamita charinkapa taripashpa katishkakuna. Kayrayku kaypika yachakushunmi.

El kichwa no tenía una escritura propiamente definida, se usaba el alfabeto y las normas gramaticales del castellano. Gracias al trabajo e investigaciones realizados por técnicos y lingüistas de diferentes organizaciones y la Dirección Nacional de Educación Intercultural Bilingüe (DINEIB), la CONAIE,  se ha llegado a normalizar la escritura del kichwa y se crea el kichwa unificado, es decir se ha llegado a un acuerdo para tener una solo forma que escribir kichwa aunque las pronunciaciones varían, como en cualquier otra lengua.

Kichwapak llikaka 20 killkakunatami charin: 17 uyantinkuna, shinallatak 3 uyarikuna

El alfabeto Kichwa tiene 20 grafías: 17 consonantes y 3 vocales

UYARIKUNA – VOCALES

Kichwapika 3 uyarikunami tiyan: A – I – U. 

E – O uyarikunaka manatiyanchu.

En Kichwa solo hay tres vocales: A-I-U. No existen las vocales E-O.

UYANTINKUNA – CONSONANTES

K, CH, H, L, LL, M, N, Ñ, P, R, S, SH, T, TS, W, Y, Z

Llika -Alfabeto -Alphabet:

A (a) P (pa)
K (ka) R (ra)
CH (cha) S (sa)
I (i) SH (sha)
H (ja) T (ta)
L (la) TS (tsa)
LL (lla) U (u)
M (ma) W (ua)
N (na) Y (ya)
Ñ (ña) Z (za)

A (a)

Kallaripi, posición inicial: ATUK = lobo, zorro

Chawpipi, posición intermedia:  TUPARI = encuentro

Puchukaypi, posición final: AYA = espíritu vital de la naturaleza

K (ka)

Españolmanta  /c/; /j/; /g/ /q/ uyaykunataka  /k/ killkawanmi killkana tukun. Los sonidos del español /c/; /j/; /g/; /k/ y /q/ se representa con este símbolo o  grafía /k/. 

 Kallaripika, posición inicial: KUSA = marido, esposo, husband.
Chawpipika, posición intermedia: KULLKI = plata, dinero, money.
Puchukaypika, posición final: ÑUKANCHIK = Nosotros, we.

CH (cha)

Kallaripi, posición Inicial: CHAKANA  = Escalera, cruz cuadrada, stairs, square cross.

Chawpipiposición intermediaCHUCHU = seno, breast.

 

I (i)

Kallaripi, posición inicial: ILLAK  = vacío, cero, inexistente, zero, nothing, unexistant.

Chawpipi, posición intermedia: KIPA = luego, después, bocina, then, later, horn.

Puchukaypi, posición final: KIPI = bulto, maleta, bag, suitcase.

H (ja)

Inglespak uyayshina /h/, kutin espanolpika /j/ uyayshina rikchakmi. Kichwapi, kay shimikunami kay /Ha/ killkawan killkana kan.

El fonema /Ha/ se parece a la /h/ del inglés o la /j/ del español. En Kichwa, las palabras con estos sonidos se escriben con /Ha/.
K (ka)
Kallaripak kuska, posición inicial: HATUN = Gran, grande, grandioso, big, great.

Kay uyayka chawpipak kuskapi, tukuripak kuskapipash /k/ tukun. Este sonido en posición intermedia y final del habla es reemplazado por la K.

L (la)

Kallaripak kuska, posición inicial: LARKA = acequia, stream.

Chawpipak kuska, posición intermedia: LULUN = huevo, egg.

Tukuripak kuska, posición final: ATSIL = Nombre preinka de Dios, Pre-Inka Gods name.

LL (lla)

Españolpak uyayshina /y/ rikchan. Sonido parecido a la /y/ española. Sound similar to Spanish /y/.

Kallaripak kuska, posición inicial: LLULLA = mentira, engaño, lie, falsehood.

Chawpipak kuska, posición intermedia: LLULLU = tierno, tendercute.

M (ma)

Kallaripak kuskaPosición inicial: MAMA = mamá, mother.

Chawpipak kuska, posición intermedia: LUMU = yuca, manioc.

N (na)

Kallaripak kuska, posición inicial: NINA = fuego, candela, fire. Chawpipak kuska, posición intermadia: KANINA = morder, to bite.Tukuripak kuska, posición final: NINAN = gran, great.

Ñ (ña)

Kallaripak kuska, posición inicial: ÑUKA = yo, I.

Chawpipak kuska, posición intermedia: ÑAÑA = hermana (entre hermanas), sister (among sisters).

P (pa)

Kallaripak kuska, posición inicial: PAY = el, ella, he, she.

Chawpipak kuska, posición intermedia: PAPA = papa, father.

R (ra)

Sinchi uyay. Sonido vibrante. Vibrant sound.

Kallaripak kuska, posición inicial: RUMI= piedra, roca, mineral, stone, rock, mineral.

Chawpi kuska, posición intermedia: RURU = fruta, fruit.

Kallaripak kuskapi, kay uyayka español uyayshina /rr/rikchan. Hayka chawpipak kuskapi, uyayshina /r/ rikchan. Es importante señalar que este grafema al inicio de las palabras suena como /rr/ y cuando está en posición intermedia suena como /r/. It is important to underline that this grapheme at the beginning of a word sounds like Spanish /rr/ and when it is in the middle of a word it sounds like /r/.

S (sa)

Sinchi uyay. Sonido sibilante. Vibrant sound.

Kallaripak kuska, posición inicial: SARA= maíz, corn.

Chawpipak kuska, osición intermedia: KASPI = palo, madera, stick, wood.

SH (sha)

 

Inglespak /sh/ uyayshina rikchan. Similar al sonido de la /sh/ del inglés.Similar to English sound /sh/.

Kallaripak kuska, posición inicial: SHUTI = nombre, sustantivo,noun, name.

Chawpipak kuska, posición intermedia: CHISHI = tarde,afternoon.

Tukuripak kuska, posición final: ÑUKAPASH = yo también, me too.

T (ta)

Kallaripak kuska, posición inicial: TANTA = pan, bread.

Chawpipak kuska, posición intermedia: INTI = sol, sun.

TS (tsa)

Kallaripak kuska, posición inicial: TSINI= ortiga, plant that causes a rash.

Chawpipak kuska, posición intermedia: ATSINKU = Espíritu llorón de la naturaleza, Nature’s crying spirit.

U (u)

Kallaripak kuska, posición inicial: UMA = cabeza, guía, head guide.

Chawpipak kuska, posición intermedia: KUSHI = alegre, feliz, happy, cheerful.

Tukuripak kuska, posición final: KURU = gusano, worm.

W (ua)

Representa a los diptongos /ua/ ; /ui/ y a los triptongos /uau/ ; /uai/. It is used to write diphthongs /ua/ and /ui/ and tripthongs /uau/ and /uai/.

Kallaripak kuska, posición inicial: WASI = casa, house.  WAYRA = viento, wind.

Chawpipak kuska, posición intermedia: WAWA = niño, niña, kid, baby. WAWKI = hermano (entre varones), brother (among brothers).

Y (ya)

Uyaykunaman /ia/; /iu/; /ai/, kay mawkami killkaka tiyan. Utilizado para representar a los sonidos /ia/ ; /iu/ ; /ai/. Used to write sounds /ia/; /iu/; /ai/.

Kallaripak kuska, posición inicial: YAKU = agua, water.  YURA = planta, plant.

Chawpipak kuska, posición intermedia: PAYA = vieja, old. PUYU: nube,cloud.

Tukuripak kuska, posición final: PAWAY = salta, jump.

Z (za)

Sinchi uyay. Sonido sibilante vibrante. Vibrant wistling sound.

Kallaripak kuska, posición inicial: ZAMPU = calabaza, pumpkin, gourd.

Chawpipak kuska, posición intermedia: TAZIN = nido, nest.


Kichwata killkayman. 
PARA ESCRIBIR EL KICHWA UNIFICADO.

 

Los sonidos de la C, Q, y G son reemplazadas por la K. 

La D es reemplazada por la T. 

Los sonidos de la B, V y F son reemplazadas por la P. 

La H tiene el sonido de J.